Pascal Koene (Het Waterlaboratorium): 'Sociale veiligheid vergroot je door met elkaar het gesprek aan te gaan.'

Het is belangrijk dat medewerkers zich binnen de organisatie veilig voelen en met respect door anderen worden behandeld. In de afgelopen jaren zijn in de media al diverse spraakmakende zaken van duidelijk grensoverschrijdend gedrag de revue gepasseerd. Maar ongewenst gedrag kan zich ook uiten in minder opvallende, veel kleinere dingen. Wat voor de één een onschuldig grapje of een gewoon plagerijtje wat erbij hoort is, kan door een ander als heel kwetsend of bedreigend worden ervaren. Ook dit gedrag is ongewenst, maar het voorkomen hiervan is lastiger te sturen.

Gedrag laat zich moeilijk vanaf papier sturen
Pascal: "Uiteraard hadden wij in het bedrijf een op papier uitgewerkte procedure over omgangsvormen wat te doen als de normen overschreden worden. Het is echter maar zeer de vraag of al deze papieren procedures ook echt de mensen bereiken en daadwerkelijk het gewenste effect hebben. Ik denk dat het effect van bovenaf opgelegde normen en papieren procedures heel beperkt is. Het gaat immers vaak ook om, in veel gevallen onbewust, gedrag van mensen dat zich lastig via papier laat sturen."

Van incident gedreven acties naar preventief beleid
Vroeger was het beleid en acties met betrekking tot ongewenst gedrag vaak incident-gedreven. In een organisatie gebeurde , dan was er iets grensoverschrijdend en de reactie was dan vaak dit nooit meer. In de laatste jaren is de ontwikkeling te zien dat organisaties dergelijke incidenten vóór willen zijn en daarom preventieve acties zoals trainingen aan medewerkers geven.

Pascal: "Het is belangrijk dat mensen bewust worden gemaakt wat ongewenst gedrag allemaal omvat. De beste manier om dat te bereiken is om er met elkaar over in gesprek te gaan. We hebben daarom samen met een extern bureau een training voor alle medewerkers georganiseerd. De groepen waren daarbij zo samengesteld dat medewerkers van verschillende afdelingen en functieniveaus bij elkaar zaten.

De training ging uit van een grote interactie tussen de deelnemers. Dus niet alleen maar een trainer die vertelt wat allemaal moet en wat niet mag, maar vooral ook medewerkers die met elkaar het gesprek aangaan. Medewerkers bespreken tijdens de training wat zij als ongewenst gedrag beschouwen en hoe bepaald gedrag op hen overkomt. Zij praten vanuit zichzelf en kunnen ook voorbeelden uit hun eigen praktijk vertellen. Op die manier komt het onderwerp heel dichtbij de mensen. In de training werden ook situaties nagespeeld die in de praktijk kunnen voorkomen. Dan werd duidelijk wat bepaald gedrag met mensen doet en hoe hierop gereageerd kan worden. Dat was wel eens heel confronterend maar ook zeer verhelderend."

Vertrouwenspersoon
Pascal: "We hadden natuurlijk als bedrijf met de medewerkers gecommuniceerd wie de vertrouwenspersoon is. Zolang er geen incident is geweest hebben de medewerkers weinig beeld bij die vertrouwenspersoon. Als er dan toch iets gebeurt, is er toch een drempel om met een persoonlijke en vervelende ervaring naar een onbekend persoon te gaan. De vertrouwenspersoon is daarom bij alle trainingen aanwezig geweest. Zo konden de medewerkers deze persoon beter leren kennen, leerden zij in welke gevallen zij de vertrouwenspersoon kunnen inschakelen en wat de werkwijze van de vertrouwenspersoon is. Dit geeft inzicht en schept al meteen een band."

Iedereen heeft een rol om ongewenst gedrag te voorkomen
Pascal: "Bij ongewenst gedrag kijk je al snel naar de dader en het slachtoffer. Voorkomen van ongewenst gedrag gaat echter verder. Je moet de voedingsbodem voor ongewenst gedrag wegnemen. Ongewenst gedrag kan een uiting zijn van de algehele sfeer en algemene omgangsvormen in een groep. Zijn bijvoorbeeld de verhoudingen tussen de leden van de groep niet in orde en is er sprake om wat voor reden dan ook van een bepaalde verdeeldheid tussen de mensen? Wat is het taalgebruik in een groep? Durven medewerkers elkaar wel aan te spreken op gedrag dat misschien niet direct op henzelf maar op een collega betrekking heeft of kijken zij liever de andere kant op? Dat zijn allemaal omstandigheden die uiteindelijk kunnen leiden tot ongewenst gedrag."

Alert zijn op kleine dingen
Pascal: "Wat voor mij toch wel echt een eye-opener was, dat ongewenst gedrag heel vaak in de kleine dingetjes zit. Je hebt de neiging om dingen vooral vanuit je eigen perspectief te bekijken en te beoordelen. Voor een ander persoon kunnen bepaalde gebeurtenissen echter heel anders overkomen dan je zelf inschat. Flauwe, op zich misschien wat onbenullige grapjes, kunnen echter voor iemand heel kwetsend zijn, zeker als ze onderdeel zijn van een continue stroom van dergelijke geintjes. Kleine, ogenschijnlijke incidentele, plagerijtjes kunnen onderdeel zijn van serieus en stelselmatig pestgedrag.

Ik ben daarom tegenwoordig ook veel alerter als ik een keer iets hoor of zie gebeuren in een groep. Ik probeer dan te achterhalen of het om een onschuldig incident gaat, wat prima past binnen het verder op een goede manier functioneren van een groep. Het kan echter een signaal zijn van een verkeerde sfeer in een groep en onderdeel blijkt te zijn van structureler ongewenst gedrag."

Borging
Pascal: "Gedragsverandering gaat niet van vandaag op morgen maar is een zaak van de lange adem. Voor je weet vervallen mensen, ondanks alle tijdens een training opgedane inzichten en goede voornemens, weer in oud gedrag. Het onderwerp voorkomen van ongewenst gedrag blijft op de agenda staan. We gaan elk jaar opnieuw een werkvorm zoeken om zo hierover te blijven communiceren met de medewerkers."